Jak pandemia zmieniła rynek pracy?

Pandemia zmieniła rynek pracy w Europie i spojrzenie na pracę zdalną. W badaniu McKinsey Global Institute pt. Przyszłość pracy w Europie oszacowano, że z powodu redukcji godzin lub wynagrodzeń, tymczasowych urlopów lub stałych zwolnień zagrożonych jest nawet 59% europejskich miejsc pracy, tj. 26% ogółu.

Rynek pracy po pandemii

Wiele osób straciło pracę i zostało zmuszonych do jej zmiany lub przekwalifikowania się. Znacząca część zaczęła pracować zdalnie. Niezależnie od tego, czy mówimy o pracy na etat czy własnej działalności, zdalny model pracy okazał się mieć wiele zalet, zarówno dla pracowników, jak i pracodawców: 

• pozwala pracownikom zaoszczędzić czas i pieniądze na dojazdach,
• zapewnia pracownikom większą kontrolę nad własnym harmonogramem i środowiskiem pracy,
• daje pracodawcom szansę na oszczędność na wynajmie powierzchni biurowych.

Wpływ COVID-19 może przyspieszyć przejście pracowników na model pracy wymagający nowych umiejętności. Jednocześnie kryzys zdaje się pogłębiać nierówności w krajach europejskich między osobami lepiej i gorzej wykształconymi, a także wśród młodych ludzi.

Wspomniany dokument McKinsey Global Institute, opublikowany w 2020 roku, poprzez analizę 1095 lokalnych rynków pracy (w tym 285 obszarów metropolitalnych) bada trendy, które pojawiły się w Europie w ostatnich latach i będę obecne aż do 2030 roku. Są nimi:

1. postępująca siła automatyzacji, 
2. wzrastająca geograficzna koncentracja zatrudnienia, 
3. kurczenie się podaży siły roboczej,
4. zmieniająca się kombinację sektorów i zawodów. 

Rynek pracy w Europie do 2030 r. wg raportu McKinsey:

1. Automatyzacja – wielka siła, ale nie jedyna

Automatyzacja już wywołała zmiany w obszarze zatrudnienia i związanych z nim umiejętności. Wzmacnia ona przejście w kierunku sektorów wymagających wiedzy, takich jak technologie informacyjne i komunikacyjne, edukacja, nieruchomości, usługi finansowe oraz zdrowie ludzkie i praca socjalna. Z badań wynika coś więcej: nie jest ona jedyną siłą kształtującą rynek pracy.

• Wpływ automatyzacji na pracę w Europie może nie być jedyny i tak znaczący, jak się uważa.
• Znaczna grupa zawodów, które automatyzacja prawdopodobnie wyprze w dłuższej perspektywie, jest też zagrożona kryzysem Covid-19 w perspektywie krótkoterminowej. 

Zagrożone miejsca pracy w wyniku COVID-19 i automatyzacji

Zagrożenie to jest w Europie nierównomiernie rozłożone, z istotnymi różnicami między sektorami i zawodami, a w konsekwencji między grupami demograficznymi i lokalnymi rynkami pracy. Trzy grupy zawodowe stanowią połowę wszystkich zagrożonych miejsc pracy: obsługa klienta i sprzedaż, usługi żywieniowe oraz zawody budowlane. Około 24 mln miejsc pracy, czyli prawie 50%, podupadnie zarówno z powodu COVID-19, jak i automatyzacji.

Scenariusze z badania przewidują, że dalszy rozwój automatyzacji w nadchodzącej dekadzie sprawi, że większość z obecnych 235 mln europejskich pracowników stanie w obliczu zmian w miarę rozwoju ich zawodów. Niedopasowanie zawodowe i geograficzne okaże się prawdopodobnie głównym wyzwaniem. Ocenia się, że:

• 21 mln ludzi będzie musiało zostawić podupadające zawody; 
• 94 mln pracowników być może nie musi zmieniać zawodu, ale powinno zdobyć nowe umiejętności (ok. 20% tego, co robią obecnie, obsłuży technologii).

Sektory, które są najsilniej narażone na utratę miejsc pracy w wyniku pandemii, pokrywają się w pewnym stopniu z najbardziej zagrożonymi na wyparcie pracy ludzkiej w wyniku automatyzacji. 

Owo pokrywanie się rozkłada się różnie w poszczególnych sektorach. Na przykład w hurtowym i detalicznym prawie 70% miejsc jest zagrożonych zarówno w wyniku automatyzacji, jak i COVID-19. Z tego 80% (46 mln) dotyczy osób bez wyższego wykształcenia. 

2. Geograficzna zmiana zatrudnienia w Europie

Mobilność siły roboczej w UE rośnie w wyniku migracji ludzi z regionów o niższych dochodach do dynamicznych miast. Jak wynika z badania, COVID-19 i zwiększona automatyzacja wywołana pandemią mogą przyspieszyć ten trend. Wiele z największych kategorii zawodowych ma najmocniejszy potencjał przesiedleń. Obejmują one stanowiska pomocnicze w biurze i produkcyjne. 

Nisko opłacane zajęcia obsługi klienta i sprzedaży, jak kasjerzy i urzędnicy, upadną, bo wiele z ich zadań ulega systematycznej automatyzacji. Jednak tylko 10 z 400 zbadanych zawodów – w tym pracownicy sklepów, administracyjni i sprzedaży – stanowią 20% prawdopodobnych przemieszczeń. 

Raport McKinley przewiduje, że do 2030 roku trzy sektory będą odpowiadać za ponad 70% potencjalnego wzrostu zatrudnienia w Europie.

Największy wzrost dotyczy obszaru zdrowia ludzkiego i pracy socjalnej, gdzie można liczyć na 4,5 mln miejsc pracy. Kolejne miejsca zajmują usługi specjalistyczne, naukowe i techniczne – 2,6 mln miejsc, oraz edukacja – 2 mln.

3. Nowy etap pracy i zmiany w modelu zawodowym

Analiza ukazuje, że przyszłość pracy jest na nowym etapie, który zaczął się rozwijać jeszcze przed pandemią. W latach 2003–2018 całkowite zatrudnienie w 27 krajach Unii Europejskiej oraz Szwajcarii i Wielkiej Brytanii wzrosło o prawie 10%, osiągając rekordowy poziom.

Zmienił się przy tym skład zawodowy. Wzrost zatrudnienia sprzyjał osobom o najbardziej specjalistycznych umiejętnościach, np. prawnikom i pracownikom służby zdrowia. Natomiast stagnacji uległy te o średnim poziomie wyspecjalizowania, np. kasjerów bankowych.

W nowym modelu zatrudnienia wiele z rozwijających się zawodów wymaga coraz wyższego poziomu umiejętności. I tak, do 2030 roku o 20–30% wzrosną role zawodowe w czterech obszarach.

4 rozwijające się obszary zawodowe:

• STEM (nauka, technologia, inżynieria i matematyka)
• biznesowy,
• prawniczy, 
• kreatywny. 

W modelu tym zaledwie 15 zawodów stanowi prawie 30% potencjalnego przyszłego wzrostu zatrudnienia. Są to m.in. programiści, pielęgniarki i specjaliści od marketingu. 

4. Zapotrzebowanie na nowe umiejętności

Wiadomo już, że ramach poszczególnych zawodów zadania się zmienią z uwagi na przejęcie części z nich przez maszyny. Istnieją jednak czynności, dla których nie są one dobrym substytutem. Dlatego wzrośnie koncentracja na rolach wymagających interakcji między ludźmi, opieki, nauczania i szkolenia. W efekcie wzrośnie zapotrzebowanie na nowe umiejętności.

Do 2030 roku zmieni się przekrój zapotrzebowania na określone zdolności. Popyt na te wymagające umiejętności fizycznych i manualnych spadnie o 18%, a poznawczych – 28%. Przewiduje się natomiast wzrost popytu na umiejętności społeczno-emocjonalne. 

We wszystkich branżach znacznie wzrosną działania wymagające umiejętności technologicznych. Stworzą one znaczący popyt na pracowników STEM (ok. 39%), przede wszystkim programistów, aktuariuszy i naukowców danych, których już brakuje. Duża część najszybciej rozwijających się obecnie miejsc pracy zdalnej dotyczy STEM, które już w 2018 roku wzrosły o 50%.

Wzrost zatrudnienia na odległość wzrosła też w branżach takich jak finanse, bankowość, ubezpieczenia, opieka zdrowotna i nieruchomości. Obsadzenie istniejących i tworzonych w tych obszarach miejsc pracy będzie stanowić w ciągu najbliższej dekady duże wyzwanie.

Podsumowanie 

Aby przygotować obecnych i przyszłych pracowników na zmiany oraz umożliwić im odniesienie sukcesu, każdy kraj w Europie musi stworzyć więcej ścieżek szkolenia i kariery. Nacisk należy położyć na nowe umiejętności wymagane do określonych zawodów, szczególnie umiejętności STEM.

Wymaga to zmobilizowania systemów edukacji, agencji pracy, infrastruktury szkoleniowej oraz nowych technologii cyfrowych. Rządy i organizacje muszą mieć na uwadze długoterminowe trendy na rynkach pracy i przygotowywać swoje społeczności do epoki po pandemii. Największe zaś wyzwanie to pomoc jednostkom w znalezieniu nowych możliwości i przygotowaniu do pracy jutra.